تحلیل ماهیت حقوقی امانت و آثار آن

با توجه به اهمیت امانت در روابط حقوقی و اجتماعی مردم، اگر ماهیت و آثار امانت در جامعه مشخص باشد مردم با اطمینان و اعتماد بیشتری باهم ارتباط برقرار می کنند و نظم بازار و اعتماد عمومی در سطح جامعه افزایش می یابد؛ لزوم تبیین ماهیت امانت و آثار حقوقی آن بیشتر احساس می شود تا در جامعه مردم به طور ملموس و با اطمینان بیشتری می توانند از عقود ممحض یا متضمن امانت که در جامعه رایج بوده استفاده کنند. مقتضی سلطنت افراد و مالکان بر اموالشان عدم جواز تصرفات غیر مالک است و از نظر قواعد عمومی مسئولیت مدنی، اصل اولی در استیلاء بر مال غیر، ضمان است؛ مگر آنکه عنوان امانت صادق باشد. امانت نسبتی است برای تصرف غیر مالک که مقتضی عدم ضمان است؛ با این توضیح، امانت وصف تصرف کسی است در مال غیر و مهم ترین اثری که در فقه و حقوق ایران بر امانت بار می شود، رفع ضمان است. مشهور فقها، حقیقت امانت را چیزی جز تسلیط مقرون به اذن و رضای مالک یا شارع نمی دانند؛ پس می توان گفت که اذن، فعل یا موافقت صاحب مال و امانت داری وصف یا حالت متصرف است و تا تصرفی صورت نگیرد این حالت فعلیت نمی یابد. بی شک اتصاف حقیقی به وصف امانت و وثاقت شرط تحقق عنوان امانت نیست؛ اما پس از تصرف، ممکن است شخص مأذون متصرف حدود اذن را رعایت کند و متصف به وصف امانت شود و یا با عدم رعایت حدود اذن، متصف به خیانت گردد، بنابراین، علت حدوث امانت اذن مالک یا شارع و علت بقاء آن رفتار متصرف است. در قانون مدنی اگرچه به امانت قانونی و مالکی و مصادیق آن اشاره شده، اما تعریف، ماهیت و آثار آن به تفصیل بیان نشده است. در این پژوهش تلاش بر این است که تعریف و ماهیت امانت و عناصر حقوقی آن تبیین گردد و انواع آن از امانت مالکی و قانونی و جهات تمایز آن ها مشخص گردد و همچنین سعی بر این خواهد بود که به این سوال اساسی پاسخ داده شود که اسباب امانت چیست و آیا اذن صرف ایجاد امانت می کند؟ برخی از نویسندگان معتقدند اصولاً اذن منشأ امانت است و در نتیجه رافع ضمان است، در مقابل عده ای دیگر معتقدند که اذن به تنهایی نمی تواند ایجاد امانت کرده و ضمان را مرتفع سازد. در این راستا تحلیل و نقد آراء و یافتن پاسخ به این سوال از اهداف تحقیق است؛ همچنین این تحقیق به دنبال یافتن آثار امانت در حقوق ایران است.